ESKİŞEHİR SİVRİHİSAR KİLİMİ

No: 1077 – Mahreç İşareti SİVRİHİSAR KİLİMİ

Tescil Ettiren

SİVRİHİSAR BELEDİYESİ

Bu coğrafi işaret, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında 11.08.2021 tarihinden itibaren korunmak üzere 14.04.2022 tarihinde tescil edilmiştir.

Tescil No                                          1077

Tescil Tarihi                                 : 14.04.2022

Başvuru No                                   : C2021/000309

Başvuru Tarihi                            : 11.08.2021

Coğrafi İşaretin Adı                    : Sivrihisar Kilimi

Ürün / Ürün Grubu                     : Kilim / Halılar ve kilimler

Coğrafi İşaretin Türü                 : Mahreç işareti

Tescil Ettiren                               : Sivrihisar Belediyesi

Tescil Ettirenin Adresi               : Cumhuriyet Mah. Süleyman Demirel Cad. No:1 Sivrihisar ESKİŞEHİR

Coğrafi Sınır                                : Eskişehir ili Sivrihisar ilçesi

Kullanım Biçimi                          : Sivrihisar Kilimi ibareli aşağıda verilen logo ve mahreç işareti amblemi,

ürünün ambalajı üzerinde yer alır. Ürünün ambalajı üzerinde kullanılamadığında, Sivrihisar Kilimi ibareli logo ve mahreç işareti amblemi, işletmede kolayca görülecek şekilde bulundurulur.

Eskişehir Sivrihisar Kilimi Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:

Sivrihisar Kilimi; tamamen doğal boyalar ile renklendirilen koyunyününden elde edilen ipliklerle ahşap ıstar tezgâhlarda üretilir. Tezgâh, iki yanda bulunan iki adet yanlama, üst takım, alt takım, gücü dalı, vargel, burgu, taban kazığı ve sargı çubuğundan oluşur. Boyutları ortalama 250×190 cm olan tezgâhların yapımında gürgen ya da çam ağacı kullanılır. Sivrihisar Kilimi dikdörtgen şekilde dokunur. Kilim, zilli ve cicim olmak üzere çeşitleri bulunur.

Kilim, atkı ipliğinin önlü arkalı çift sıra halinde duran çözgü iplikleri arasından bir alt-bir üst geçirilerek, çözgü ipliklerinin atkılar tarafından tamamen gizlendiği dokuma türüdür. Kilim dokumaların ortalama en ölçüsü 156 cm, boy ölçüsü 315 cm, ortalama saçak uzunlukları 6 cm, ortalama 1 cm² ’deki dokuma sıklıkları 40’dır.

Zilli, üç veya daha fazla iplik sistemiyle dokuma yüzeyinde düz veya verev hat etkisi oluşturan bir tekniktir. Zilli kilimlerin ortalama en ölçüsü 103 cm, boy ölçüsü 140 cm, ortalama saçak uzunlukları 12 cm, 1 cm²’deki dokuma sıklıkları 3×12’dir.

Cicim, dokunduğunda yüzü ve tersi farklı görüntü veren, atkı ve çözgü ipliği dışında yüzeyde süsleme yapmak amacıyla desen ipliği kullanarak dikey tezgâhlarda üretilen dokumalardır. Cicim kilimlerin ortalama en ölçüsü 110 cm, boy ölçüsü 146 cm, ortalama saçak uzunlukları 9 cm, ortalama 1 cm²’deki dokuma sıklıkları 5×8’dir.

Geometrik bezemelerin kullanıldığı renk, çoğunlukla kırmızıdır. Sivrihisar Kiliminde en çok geometrik motifler tercih edilir. Ayrıca bitkisel, figürlü ve nesneli bezemeler ile sembolik motiflere de yer verilir.

1. Kayık: Sivrihisar kilimlerinin hepsinde kullanılır ve kilimlerin orta göbeğinde bulunur.
2. Kavak (farda): Motifte her iki yanda bulunan uzantılara parmak, ortadaki boşluğa göl, tepedeki çıkıntıya çuka veya takke adı verilir. Sivrihisar Kilimlerinin bordür ve göbek kısımlarında kullanılır.
3. Ayna: Oğuzların Kınık Boyundan gelen kilim motifidir. Ailede birlik, beraberlik, dostluk ve dayanışmayı simgeler. İçinde kavak motifi bulunduğundan motife “kavaklı ayna” da denir. Sivrihisar Kilimlerinin göbek kısmında konturlu kilim tekniği ile kullanılır.
4. Yarım Gagak Su: Gagak yörede ördek anlamına gelir. Sivrihisar dokuma türlerinin genellikle hepsinde kullanılır.
5. Gül budağı: Yeni gelinlere “sülaleniz geniş, çocuklarınız bol ve sağlıklı, aileniz dallı budaklı olsun ve genişlesin” diye gül budağı motifinin kullanıldığı kilim verilir. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilimlerin orta göbeğinde bulunur.

• Kirman-Türkmen Gülü-Türkmen Yıldızı: Zilli tekniği ile dokunan motif, iç içe geçmiş iki kare ve kareleri çevreleyen sekiz köşeli yıldızdan oluşur. Yörede Halil İbrahim bereketini simgeler. Sivrihisar’da genellikle kilimlerin göbek kısmında kullanılır.
• Kurt izi: Eski Türk dillerinde ve Anadolu’da güç, kuvvet, bereket ve iyiliği temsil eder. Yörede bu motife sıkça rastlanılır. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilimlerin bordüründe de orta göbeğinde de bulunur.
• Çoban iliği: Tüm kilimlerde sıkça kullanılır. Keskin çizgilerle S harfinden yapılır. Sivrihisar kilimlerinin bordüründe de orta göbeğinde de kullanılır.
• Eğri ayak: Eğri ayak motifi yörede yarım çoban iliği motifinin kareler içine alınmasıyla yapılır. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilimlerin bordüründe bulunur.
• Dört ayak 1-Dört ayak 2: Dört ayak motifinde ortadaki motife yörede dombay göbeği denilir. Dombay yörede mandaya verilen isimdir. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilimlerin bordüründe kullanılır.
• Yarım sarı ayak 1-Tam sarı ayak 2: Yarım ve tam sarı ayak motifi yörede zincir olarak bilinir. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilim bordür süslemelerinde kullanılır.
• Ejderha: Motif, düşmanlığı ve kötülüğü simgeler. Bordürde kullanıldığında düşmanın tehlikesiz ve zararsız, orta göbekte kullanıldığında ise düşmanın zararlı ve tehlikeli olduğu anlatılır.
• Koçbaşı 1-Koçbaşı 2: Motif, yörede gücü simgeler. Sivrihisar kilimlerinin göbek kısmında kullanılır. 14.Boynuzlu: Sağda ve solda bulunan çıkıntılara boynuz, orta kısma parmak, üçleme şekline de filiz adı

verilir. Sivrihisar kilimlerinde bordür süslemesi olarak kullanılır.

1. Göl: Motif genellikle sofra altlıklarında ve çubuklu dokumanın ortasına yapılır. Tek kavak (farda) motifinin iç içe geçirilmesinden oluşur. Bazı kilim örneklerinde her bir kavak motifi farklı renklerde olabileceği gibi, bazılarında ise her iki rengin dönüşümlü olarak kullanılmasından da oluşur. Çizgiler verev ilerlediği için renk geçişlerinde ilik oluşmaz, sadece dikey düz kısımlarda görülür. Sivrihisar kilimlerinin göbek kısmında kullanılır.
2. Çift ay: Tepe kısımlarının sivri olduğu hallerde kurtağzı motifi adı da verilir. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde bulunur ve bordürde de orta göbekte de kullanılır.
3. Kavuk: Tek olarak ya da diğer motiflerle birleştirilerek kullanılan motif konturlu kilim tekniği ile yapılır.

Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilimlerin bordüründe de orta göbeğinde de bulunur.

1. Eli belinde: Dişiliğin simgesi olan eli belinde motifi, analık, doğurganlık, uğur, bereket, kısmet, mutluluk ve neşeyi sembolize eder. Motif yörede kocasına nazlanmasından dolayı elini beline koymuş bir kadını simgeler. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
2. Çift eli belinde: Eli belinde motifinin ters olarak birleştirilmesinden ve içine kavak ve kavuk motiflerinin oturtulmasıyla oluşturulmuş bileşik bir motiftir. Genellikle kilimlerin göbek kısmında kullanılır.
3. Karı boşatan: Motife ait hikâyenin Sivrihisar’dan çıktığı rivayet edilir. Bir dokuyucu, gençlik yıllarında motifi oluşturmak için günlerce uğraştığı halde bir türlü başarılı olamaz. Bunun üzerine kocası; “Bu basit motifi yapamayan kadını ben ne yapayım” diyerek karısını boşar. Motifin adı bu olaydan sonra “karı boşatan” olarak kalır. Yörede hemen hemen tüm zilli kilimlerde bordür süslemesi olarak kullanılır. Sapan ya da Y harfine benzer.
4. Sığır sidiği (su yolu): Su, yeniden doğuşu, bedensel ve ruhsal yenilenmeyi, yaşamın akışkanlığını ve sürekliliğini, bereket, soyluluk, bilgelik, saflık ve erdemi sembolize eder. Sivrihisar Kilimlerinde kenar suyu olarak kullanılır.
5. Yedi bela: Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilimlerin orta göbeğinde bulunur. 23.Topluluk: Sivrihisar Kilimlerinin bordür ve göbek kısımlarına konturlu kilim tekniği ile uygulanır.
6. İyilik-kötülük ve gece-gündüz: Güzel çirkin, cennet cehennem, kadın erkek, gibi zıt kavramların birleşimini ifade eder. Anadolu insanının hatasız, saf hiçbir şeyin olmayacağına dair inancını simgeler. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde bulunur ve kilimlerin bordüründe de orta göbeğinde de kullanılır.
7. Sevdim dolaştı: Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde bulunur ve kilimlerin bordüründe de orta göbeğinde de kullanılır.

• Merdivenli: Motif tanrıya ulaşmayı ve insanların birbirlerine yardım ederek iyiliğe, doğruluğa birlikte ilerlemelerini simgeler. Sivrihisar’da bordürden sonra orta göbeğe başlamadan önce kullanılır.
• Mihrap: Kilimlerde evrenin kapısını, Allah’a ulaşılan kapı ve yolu ya da cennete açılan kapıyı sembolize eder. Yörede özellikle seccade olarak kullanılan kilimlerde mihrap süslemesi olarak kullanılır.
• Bıçak sırtı: Bıçağın tırtıklı kısmına benzediğinden bu isim verilmiştir. Genellikle bordür süslemelerinde, konturlu kilim tekniği ile kullanılır.
• Nazarlık: Nazarlık motifi korunma, dilek, istek, arzu ve beklentilerin yerine gelmesini, canı malı mülkü korumayı, kötü gözü önlemeyi sembolize eder. Sivrihisar Kilimlerinde orta göbekte kullanılır.
• Çıtlık-mekik-devecik: Yan yana gelmiş N harfine benzer motiflerdir. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve kilimlerin bordüründe bulunur.
• Dişemek: Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde kullanılır ve desenlere geçmeden önce bu motif yapılır.
• Sekiz köşeli yıldız: Değişik örneklerle bir arada kullanılan motif, ulaşılmazlığı ve üretkenliği temsil eder.

Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde bulunur ve kilimlerin orta göbeğinde kullanılır.

• Yardımlaşarak birbirine destek olma: Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde bulunur ve kilimlerin orta göbeğinde kullanılır.
• Dayanışma motifleri 1: Her bir motif diğer motifin yarısını oluşturur. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
• Dayanışma motifleri 2: Her bir motif diğer motifin yarısını oluşturur. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
• Dayanışma motifleri 3: Her bir motif diğer motifin yarısını oluşturur. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
• Dayanışma motifleri 4: Her bir motif diğer motifin yarısını oluşturur. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
• Dayanışma motifleri 5: Her bir motif diğer motifin yarısını oluşturur. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
• Dayanışma motifleri 6: Her bir motif diğer motifin yarısını oluşturur. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
• Dayanışma motifleri 7: Her bir motif diğer motifin yarısını oluşturur. Genellikle kilim dokumalarda kullanılan motif orta göbekte kullanılır.
• Haç: Yaşamı korumayla ilgili motifler grubunda ele alınan bu motifin şekli, basit olarak yatay ve dikey iki çizginin kesişmesinden oluşur. Haç motifinin, dört ayrı yönü işaretleyen şekli itibariyle, kötü bakışları dört ayrı parçaya bölüp, dört bir yana savurduğuna inanılır. Haç şeklinin dört ucunun yöneldiği dört yönden; kuzey gökyüzünü, güney yeryüzünü, batı iyiliği, doğu kötülüğü işaret eder. Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde bulunur ve kilimlerin orta göbeğinde kullanılır.
• Oturan köpek: Sivrihisar kilim türlerinin genellikle hepsinde bulunur ve bordürde de orta göbekte de kullanılır.

Sivrihisar Kiliminin geçmişi eskiye dayanır. Coğrafi sınıra özgü üretim metodu bulunur. Bu sebeplerle coğrafi sınır ile ün bağı bulunur.

Eskişehir Sivrihisar Kilimi Üretim Metodu:

Sivrihisar Kilimi üretiminde kullanılan araç-gereçler aşağıdaki gibidir. İğ: İplik yapımında kullanılan ilk aletlerden biridir.

Ağırşak: Yünün iplik haline getirilmesinde kullanılan iğin kendi ekseni etrafında dönmesini sağlayan ahşap veya taş ağırlıktır.

İlikmen: İğin döndürülürken kaymaması için içine alçı dökülerek hazırlanan yardımcı araçtır.

Kirket (kirkit): Düz el kilim dokumalarında ve halılarda çözgüler arasında dokumanın enine geçirilen atkılarını ve düğüm ipliklerini sıkıştırmaya yarayan, ağaçtan, hayvan kemiklerinden ya da demirden yapılmış el ya da çatal gibi dişli bir alettir.

İstar: Kilim dokumasının yapıldığı tezgâhtır. Gürgen ya da çam ağacından yapılır. Yün ipliğin hazırlanması:

Koyunların kırkılması genellikle mayıs ve haziran aylarında yapılır. Kırkılan yünün eğrilmeden önce yıkanması gerekir. Yıkama işlemi sert bir zemin üzerinde tokaç denilen ağaçtan oyulmuş araçla yapılır. Yıkama sırasında yüne yapışan yabancı maddeler ayıklanır. Yeterince temizlenen yün durulandıktan sonra kurutulur. Kurumuş yünün üzerinde kalan pislikler elle temizlenir. Temizlenen yün, tarakçılara gönderilip didilmesi ve incelmesi sağlanır ve daha sonra el ile fitil haline getirilir. İğ ya da ağırşak ile bükülerek elde edilen iplikler, iğden çıkarılarak yumak yapılır. Renklendirilecek iplikler 35-60 cm uzunluğunda çile haline getirilip boyamaya hazırlanır.

İplerinin boyanmasında doğal boyama genellikle bitkilerden yapılır ve şap, tuz, sirke, manda sidiği, soda, kaya tuzu, sirke, meşe külü, toprak, göztaşı, saçı kıbrıs gibi doğal mordan maddeler kullanılır. İpler, büyük bakır kazanlarda boyanır. Boyar maddeler, önceden çile haline getirilmiş yün iplik ile beraber ılık suyun içine konulup kaynatılır. Yaklaşık bir saat soğumaya bırakılır ve bir gün suyun içinde bekletilir. İlk rengin açık ve pastel tonlarını elde etmek için arta kalan suya yeni iplikler eklenerek ikinci boyamalar da yapılır. Bu şekilde ilk rengin daha açık tonları elde edilir.

Boyar madde olarak kullanılan bitkiler:

Ceviz kabuğu (Jungals Regia L.): Koyu kahverengi Nane yaprağı (Mentha Spicata): Koyu yeşil

Çivit otu (İsatis Tinctoria): Mavi

Papatya çiçeği (Anthemis Tinctoria L.): Sarı Alıç (Crataegus Monogyna): Kirli yeşil

Asma Yaprağı (Vitis Vinifera L.): Sarı ve yeşil

Boya çili (kök boya) (Rubia Tinctorum L) bitkisinin kökleri: Koyu kırmızı Ayva (Cydonia Oblonga Miller) bitkisinin yaprakları: Koyu mor

Mazı bitkisi: Devetüyü rengi Tetiri bitkisinin kökleri: Siyah Enik bitkisinin kökü: Kırmızı

Çeşmezen bitkisinin tohumları: Kırmızı

Kurt odunu (Gubbarı) bitkisinin yaprak ve çiçekleri: Yeşil renk Çöven bitkisi yünün beyazlaştırılması için kullanılır.

Kına (Lawsonia İnermis) bitkisi: Kızıl kahverengi Kekik (Thymus Spicata) bitkisi: Sarı

Çivit otu (İsatis Tinctoria) bitkisi: Açık mavi

Sütleğen (Euphorbia Spicata) bitkisi: Açık parlak sarı Zerdeçal (Curcuma Longa L.) bitkisi: Sarı

Adaçayı (Salvia Officinalis) bitkisi: Sarı Soğan (Allium Cepa L.) bitkisi: Soluk sarı

Kırmızı Soğan (Allium Cepa) bitkisi: Koyu yeşil Tetiri bitkisi: Parlak siyah

Çözgü hazırlığı:

İpliğin ucu, tezgâhın en altında bulunan çözgü demirine bağlanır. Bobinden gelen iplik, tezgâhın üzerinden arkaya doğru bir tur sararak alttan öne doğru alınır ve çözgü demirinin etrafında bir tur sarılır. Boşta olan bobinden gelen ipliği çözgü demirinin altından geçirerek sıradaki çözgü oluşturulur. İki çözgü arasındaki mesafe eşit olacak

şekilde ayarlanır. Çözgüler sırayla ve gergin şekilde istenilen sayıya ulaşıncaya kadar sarmaya devam edilir. İstenilen sayıya ulaşıldığında sökülmeyecek şekilde düğüm atılarak çözgülerin tezgâh üzerine sarma işlemini tamamlanır.

Çözgüler el ile iki gruba ayrılır. 1, 3, 5 ve devam eden tek sayılı çözgüler el ile öne doğru çekilir. Bu çözgülerin aralarında kalan çift sayılı çözgüler arkada bırakılır. Çözgüleri iki gruba ayrılır. Ayrılan kısımdan varangelen tahtası geçirilir. Çözgüler el ile ayrıldıkça varangelen bu aralıktan geçirilir. Bu şekilde varangelen tüm çözgülerin arasından geçirilinceye kadar işleme devam edilir. Tüm çözgülerin arasından geçirilen varangeleni, gücü demirinin geleceği kısmı geçecek şekilde yukarı doğru çıkarılır. Gücü ipliklerinin sarımına ilk olarak gücü demirinin sol ucundan tezgâha bağlayıp sabitleyerek başlanır. Gücüleri oluşturacak ipliğin ucunu tezgâhın sağ tarafına bağlanır ve sararak gücü demirine doğru gelinir. Gücü ipliği gücü demiri üzerine bir tur sarılır. Daha sonra öndeki 1. ve 2. çözgü ipliğinin arasından arkadaki çözgü ipliğini öne doğru çekilir. Gücü ipliği öne çekilen bu çözgünün arkasından dolaştırılarak gücü demirine bir tur sarılır. Gücü ipliği arkadaki her bir çözgünün öne çekilmesiyle sarılarak tezgâhın sonuna kadar devam edilir. Gücü sarımı tamamlandığında gücü ipliği en sona sıkı bir şekilde düğümlenir. Gücü demiri çekilerek gücü ipliklerinin altından çıkarıldıktan sonra çözgüler dokumaya hazır hâle gelir.

Dokuma Teknikleri:

Kilim: Çözgü ipliklerinin bir altından bir üstünden geçirilen atkı ipliklerinin motif alanları içerisinde kullanılmasıyla oluşan, çözgü ipliklerinin atkı iplikleri tarafından tamamen kapatıldığı, iki yüzü aynı görüntüye sahip düz olarak dokunan dokuma tekniğidir.

Zilli: Üç veya daha fazla iplik türü sistemine dayanarak yapılan dokuma tekniğidir. Desene göre desen ipliklerinin arasına sıra boyunca 2 üst- 1 alt veya 3 üst- 1 alt gibi atlamalarla dokunur.

Cicim: Desen ipliğinin, desene göre farklı sayıda çözgü iplikleri üzerinden atlatılarak geçirilmesi ve her desen sırasından sonra atkı ipliği atılarak sıkıştırılması ile oluşturulan dokuma tekniğidir.

Sumak: Renkli desen ipliklerinin çözgü ipleri üzerine, çeşitli şekillerde sarılmasıyla elde edilen dokuma tekniğidir.

Sivrihisar Kilimi ibareli logo kilimin arkasında bulunur.

Eskişehir Sivrihisar Kilimi Coğrafi Sınır İçerisinde Gerçekleşmesi Gereken Üretim, İşleme ve Diğer İşlemler:

Sivrihisar Kiliminin geçmişi eskiye dayanır. Coğrafi sınıra özgü üretim metodu bulunur. Bu sebeple coğrafi sınır ile ün bağı bulunan Sivrihisar Kiliminin tüm üretim aşamaları, belirtilen coğrafi sınırda gerçekleşir.

Denetleme:

Denetimler; Sivrihisar Belediyesinin koordinasyonunda, SS Sivrihisar Asma Yaprağı Üreten Eller Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifinden, Sivrihisar Kültür, Turizm ve Dayanışma Derneğinden ve Sivrihisar Belediyesinden konuda uzman birer kişinin katılımıyla 3 kişiden oluşan denetim mercii tarafından yapılır. Denetimler düzenli olarak yılda bir defa, ayrıca gerekli görülmesi ve şikâyet halinde ise her zaman gerçekleştirilir.

Denetim mercii tarafından; Sivrihisar Kilimi üretiminde kullanılan malzemelerin uygunluğu, üretim metoduna uygunluk ile Sivrihisar Kilimi ibaresinin, logosunun ve mahreç işareti ambleminin kullanımının uygunluğu denetlenir.

Denetim mercii, kamu kuruluşlarından veya özel kuruluşlardan veya bunlarda görevli uzman gerçek veya tüzel kişilerden denetimin gerçekleştirilmesi sırasında faydalanabilir veya hizmet satın alabilir. Tescil ettiren hakların korunmasında hukuki süreçleri yürütür.